Inwestycja w tworzenie i wykorzystywanie kapitału intelektualnego jest czynnikiem decydującym dla konkurencyjności i osiągnięć, wynikających z innowacyjności na rynku. Przedsiębiorcy coraz chętniej korzystają z różnych środków pozwalających na zachowanie dla siebie wyników swojej działalności związanej z innowacyjnością. Jednym z takich środków jest korzystanie z praw własności intelektualnej, tj. patentów, praw do wzoru przemysłowego lub praw autorskich, innym – ochrona dostępu do posiadanej wiedzy, która jest wartościowa dla danej jednostki, i która nie jest powszechnie znana oraz wykorzystywanie tej wiedzy. Tego rodzaju know-how i niejawne informacje handlowe, które mają pozostać poufne, określone zostały mianem tajemnicy przedsiębiorstwa w preambule Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem (dalej jako: „Dyrektywa o poufności”). Przyjęcie dyrektywy jest wynikiem porozumienia Rady i Parlamentu Europejskiego osiągniętego 15 grudnia 2015 r.
Dyrektywa o poufności ma na celu ujednolicenie przepisów państw członkowskich w zakresie ochrony przed bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystaniem i ujawnianiem tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 1 ust. 1). Unijny ustawodawca dostrzegł, że globalizacja oraz rosnąca konkurencja na rynku powoduje, że innowacyjne przedsiębiorstwa są w coraz większym stopniu narażone na nieuczciwe praktyki, do których zaliczono m.in. kradzież, nieuprawnione kopiowanie, szpiegostwo gospodarcze czy naruszenie wymogów poufności – tak wewnątrz Unii, jak i poza nią. Natomiast w państwach członkowskich UE istnieją znaczne różnice w zakresie ochrony tajemnic przedsiębiorstwa – widoczne zarówno w braku jednolitej definicji tego pojęcia, jak i braku spójności w odniesieniu do środków cywilnoprawnych stosowanych w przypadku dokonania naruszeń, co wpływa na rozdrobienie rynku wewnętrznego w tej dziedzinie i nie wywołuje „efektu odstraszającego”, jaki powinny stwarzać właściwe przepisy.
Nowa definicja tajemnicy przedsiębiorstwa
Dyrektywa o poufności zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia jednolitej definicji tajemnicy przedsiębiorstwa, rozumianej jako informacje, które spełniają wszystkie wymienione w art. 2 pkt 1 Dyrektywy o poufności wymogi, mianowicie:
- są poufne w tym sensie, że jako całość lub w szczególnym zestawie i zbiorze ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które zwykle zajmują się tym rodzajem informacji;
- mają wartość handlową dlatego, że są objęte tajemnicą;
- poddane zostały przez osobę, która zgodnie z prawem sprawuje nad nimi kontrolę, rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich w tajemnicy.
Nowa, bardziej rozbudowana i szczegółowa definicja tajemnicy przedsiębiorstwa w stosunku do dotychczasowej regulacji zawartej w art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zgodnie z którą: tajemnicą przedsiębiorstwa są nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne mające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności, pozwoli zapobiec arbitralnym orzeczeniom i bezpodstawnym zarzutom, opartym często o wykorzystywanie informacji łatwo dostępnych lub ogólnie znanych.
Bezprawność działania naruszyciela
W przepisach Dyrektywy o poufności wyraźnie wskazano, w jakich sytuacjach naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa powinno być uznane za bezprawne (art. 4). Podkreślono, że ma to miejsce zawsze wtedy, gdy do pozyskania, ujawnienia lub wykorzystania tajemnicy przedsiębiorstwa dochodzi jedynie bez zgody jej posiadacza. Nie przewidziano przesłanki naruszenia czy też zagrożenia interesu przedsiębiorcy, którą obecnie przewiduje polska ustawa.
Co ciekawe, w art. 5 Dyrektywy o poufności przewidziano wyjątki, których zaistnienie ma zobligować sąd do oddalenia wniosku przedsiębiorcy o zastosowanie odpowiednich środków prawnych przysługujących w przypadku naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Wymienione w tym artykule działania zapewniają ochronę osób, które ujawniając informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa dokonują tego w celu zakomunikowania o dostrzeżonych nieprawidłowościach lub uchybieniach w ramach działalności pracodawcy, wypełniają obowiązki informacyjne pracodawcy wobec jego pracowników, realizują prawo do wolności wypowiedzi i informacji (w szczególności w zakresie działalności prasy), bądź też działają w celu ochrony uzasadnionego interesu uznanego w prawie unijnym lub krajowym. Jest to swoiste novum, istotne przede wszystkim z punktu widzenia działalności tzw. sygnalistów (ang. whistleblowers), czyli osób zgłaszających nadużycia dostrzeżone u swojego pracodawcy, którzy będą ustawowo chronieni, jeśli tylko ich działania będą podjęte w celu ochrony ogólnego interesu publicznego. Do tej pory kwestia ta nie była uregulowana w polskim prawie.
Zachowanie poufności tajemnic przedsiębiorstwa w trakcie postępowania sądowego
Dyrektywa o poufności przewiduje również środki, które mają na celu zapewnienie gwarancji rzetelnego procesu sądowego, w trakcie którego mogą być ujawnione tajemnice przedsiębiorstwa i ochronę interesów występujących w nim stron. Na uwagę zasługuje fakt, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby obowiązek zachowania tajemnicy pozostawał w mocy również po zakończeniu postępowania sądowego (z wyłączeniem szczególnych okoliczności).
Środki ogólne, procedury i środki prawne
Dyrektywa o poufności obliguje państwa członkowskie do ustanowienia właściwych środków prawnych zapewniających posiadaczom tajemnicy przedsiębiorstwa możliwość dochodzenia na drodze cywilnej naprawienia szkody powstałej z tytułu bezprawnego naruszenia. Środki te muszą spełniać następujące warunki:
- powinny być sprawiedliwe i równe,
- nie powinny być niepotrzebnie skomplikowane czy kosztowne, przewidywać nierozsądnych terminów ani powodować nieuzasadnionych opóźnień oraz
- powinny być skuteczne i odstraszające.
Unijny ustawodawca podkreślił również, że wszelkie środki prawne przewidziane w dyrektywie powinny być stosowane w sposób proporcjonalny, pozwalający uniknąć tworzenia barier dla zgodnego z prawem handlu na rynku wewnętrznego oraz dawać gwarancję przed ich nadużywaniem.
Dyrektywa o poufności umożliwia ponadto wydłużenie terminu przedawnienia roszczeń opartych na jej przepisach do maksymalnie 6 lat. Przepis ten nie sprzeciwia się więc stosowaniu nadal 3-letniego terminu przewidzianego w polskiej Ustawie.
Środki tymczasowe i zabezpieczające
Dyrektywa o poufności wprowadza obowiązek uregulowania kwestii możliwych do zastosowania w trakcie postępowania sądowego środków tymczasowych i zabezpieczających wobec domniemanego sprawcy naruszenia, wskazując w art. 10 ich przykładowy katalog. Procedura ich stosowania nie przewiduje znaczących odstępstw od instytucji zabezpieczenia powództwa uregulowanej w kodeksie postępowania cywilnego.
Istotnym celem Dyrektywy o poufności jest również wyeliminowanie nadużyć ze strony wnioskodawców, którzy działają w złej wierze i składają ewidentnie bezzasadne wnioski, np. w celu nieuczciwego opóźnienia lub ograniczenia dostępu pozwanego do rynku lub w celu zastraszania bądź nękania pozwanego w inny sposób. Jednym ze sposobów ochrony poszkodowanego, a jednocześnie skutecznym środkiem „odstraszającym”, powinno być uprawnienie nadane poszkodowanemu do żądania zasądzenia odpowiedniej rekompensaty pieniężnej na jego rzecz.
Nakazy sądowe i środki naprawcze
W art. 12 ust. 1 Dyrektywy o poufności przedstawiono katalog środków, jakie mogą być nałożone wobec naruszyciela w orzeczeniu sądowym:
- zaprzestanie lub, w zależności od przypadku, zakaz wykorzystywania lub ujawniania tajemnicy przedsiębiorstwa;
- zakaz produkcji, oferowania, wprowadzania do obrotu lub użytkowania towarów stanowiących naruszenie prawa, bądź zakaz przywozu, wywozu lub przechowywania towarów stanowiących naruszenie do tych celów;
- przyjęcie stosownych środków naprawczych w odniesieniu do towarów stanowiących naruszenie;
- zniszczenie – w całości lub częściowo – wszelkich dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji lub plików elektronicznych obejmujących bądź wykorzystujących tajemnicę przedsiębiorstwa lub, w stosownych przypadkach, dostarczenie wnioskodawcy całości lub części tych dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji i plików elektronicznych.
Zgodnie z przepisami, Sąd powinien mieć możliwość zastosowania co najmniej jednego z tych środków.
Natomiast środki naprawcze, o których mowa w pkt. c powyżej, obejmują:
- wycofanie z rynku towarów stanowiących naruszenie;
- pozbawienie towarów stanowiących naruszenie cech naruszenia;
- zniszczenie towarów stanowiących naruszenie lub, w stosownych przypadkach, wycofanie ich z obrotu, pod warunkiem że takie wycofanie nie zagraża ochronie przedmiotowej tajemnicy przedsiębiorstwa.
Co ciekawe, państwa członkowskie mogą przewidzieć, że w przypadku nakazu wycofania towarów z rynku stanowiących naruszenie sąd będzie mógł nakazać, na żądanie posiadania tajemnicy przedsiębiorstwa, przekazanie towarów posiadaczowi lub organizacjom charytatywnym.
Wnioski o wydanie nakazów sądowych lub środków naprawczych powinny być rozpatrywane przez Sąd przy ocenie ich proporcjonalności, z uwzględnieniem i dogłębną analizą wszystkich okoliczności konkretnej sprawy (art. 13 ust. 1). Ponadto, jeśli informacje stanowiące przedmiot sporu nie będą stanowiły już tajemnicy przedsiębiorstwa z przyczyn niezależnych od Pozwanego, może on żądać, aby nakazy sądowe, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt. a i b Dyrektywy zostały uchylone.
Dyrektywa o poufności w art. 13 ust. 3 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia osobie, która może ponosić odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, prawo do żądania wpłacenia na rzecz poszkodowanego rekompensaty, zamiast stosowania wobec niej nakazów sądowych lub środków naprawczych. Żądanie powinno być uwzględnione, gdy zostaną spełnione następujące warunki:
- dana osoba w momencie wykorzystywania lub ujawniania nie wiedziała ani nie miała powodu, by w danych okolicznościach wiedzieć, że tajemnicę przedsiębiorstwa uzyskano od innej osoby, która bezprawnie wykorzystywała lub ujawniała tajemnicę przedsiębiorstwa;
- wprowadzenie przedmiotowych środków spowodowałoby dla takiej osoby niewspółmierne szkody; oraz
- rekompensata pieniężna dla poszkodowanego wydaje się stosunkowo zadowalająca.
Przy czym rekompensata pieniężna nie może być wyższa niż suma opłat licencyjnych lub honorariów, które byłyby należne w przypadku wystąpienia przez tę osobę z wnioskiem o zezwolenie na wykorzystywanie tajemnicy przedsiębiorstwa przez okres kiedy byłoby to zabronione.
Dodatkową sankcją, jaka może być nałożona na naruszyciela, jest podanie orzeczenia do publicznej wiadomości (z zachowaniem poufności tajemnic przedsiębiorstwa), jeśli z żądaniem tym wystąpi wnioskodawca. Sąd musi jednak zbadać, czy publikacja orzeczenia nie doprowadzi do naruszenia prywatności lub dobrego imienia sprawcy.
Odszkodowanie
Odszkodowanie, zgodnie z przepisami Dyrektywy o poufności, może być zasądzone na żądanie poszkodowanego tylko od sprawcy naruszenia, który widział lub powinien był wiedzieć, że dokonał bezprawnego naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Natomiast wysokość odszkodowania powinna być odpowiednia do szkody faktycznie poniesionej w wyniku działań naruszyciela (art. 14 ust. 1 oraz pkt. 30 preambuły, które zawierają wytyczne odnośnie do sposobu wyliczenia szkody). Wyraźnie podkreślono również, że odpowiedzialność za szkody spowodowane przez pracowników wobec pracodawców może zostać ograniczona, gdy pracownicy działali nieumyślnie.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie przepisów niezbędnych do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 09.06.2018 r.
